تازه های بیماری چشم خشک

بیماری چشم خشک یکی از قدیمی ترین بیماریهای چشم می باشد. این عارضه برای پزشکان مصر باستان، بابل و ایران شناخته شده بوده است.

در گذشته بیماری های عفونی و سوتغذیه مهم ترین علل این عارضه بوده اند اما امروزه علل متعددی از جمله بیماری های ایمونولوژیک ، بافت همبندی، ژنتیک و علل محیطی در این رابطه مطرح شده اند.

در سالهای اخیر دانسته های ما در مورد تشخیص و درمان این بیماری رشد قابل توجهی داشته، اما همچنان در مورد تعریف بیماری، علائم و علل آن اختلاف نظرهای بسیاری بین پزشکان و دانشمندان وجود دارد .

Tear Film $Ocular Surface Societyچشم درسال 2001 انجمن لایه اشکی وسطح گروهی ازمحققین و پزشکان برجسته ی بین المللی را برای تحقیق در مورد تعریف، اپیدمیولوژی، تشخیص بالینی و آزمایشگاهی و درمان بیماری چشم خشک انتخاب نمود .

این محققین نام کار گروه چشم خشک را برای خود در زبان انگلیسی به معنی شبنم می باشد .

DEWS  که مخفف آن ( Dry Eye Work shop) برگزیدند. گزارش کامل این کار گروه درسال 2007 منتشر شد و از این تاریخ اساس تشخیص و درمان این بیماری در سطح جهانی می باشد .

سه بخش در لایه اشکی شناخته شده که شامل بخش های lipid,mucin,aqueous می باشد. اخیرا لایه ی موسین را به دو بخش محلول در آب و متصل به اپی تلیوم قرنیه تقسیم میکنند .

لایه ی اشکی از غدد مایبومین، لایه آبکی از غدد اصلی و فرعی اشکی و لایه ی موسین از غدد گابلت ترشح می شود. بیماری های هر کدام از این غدد می تواند منجر به خشک شدن چشم با ساز و کارهای متفاوت شود.

بخش آبکی اشک بزرگترین و مهم ترین بخش آن است و ساز و کارهای متعددی در ترشح آن از غدد اصلی و فرعی اشکی دخالت دارند. رشته های آوران حسی عصب تری جمینال از سطح چشم به هسته ی عصب فاسیال رفته و از آنجا رشته های وابران ترشحی به غده ی اشکی اصلی وارد می شوند.

رفلکس پلک زدن نیز نقش مهمی در این رابطه داشته و از طریق الیاف آوران حسی عصب تری جمینال و الیاف وابران حرکتی عصب فاسیال کنترل می شود.

نظر اکثریت محققین بر این است که ترشح اشک یک پاسخ رفلکسی به ایمپالس های آوران از سطح چشم می باشد گرچه الیاف آوران از مخاط بینی هم در این رابطه نقش دارند .

لایه ی چربی مانند پوشش محافظ اشک عمل کرده و مانع تبخیر سریع اشک می شود . لایه ی موسین روی قرنیه را پوشانده و موجب پخش شدن یکدست اشک روی آن می گردد.

تعریف چشم خشک

چشم خشک یک بیماری چند علتی اشک و سطح چشم است که موجب علائم ناراحتی، اختلال بینایی و ناپایداری لایه ی اشکی همراه با آسیب بالقوه به سطح چشم می گردد.

این بیماری با افزایش اسمولاریته لایه ی اشکی و التهاب سطح چشم همراه می باشد. در حال حاضر دو اصطلاح بیماری خشک . کراتوکنژونکتیویت سیکا به صورت مترادف بکار می روند .

طبقه بندی

مورد قبول DEWS طبقه بندی های متعددی برای بیماری چشم خشک ارائه شده اما درحال حاضر طبقه بندی اکثریت چشم پزشکان و دانشمندان می باشد.

بر اساس این طبقه بندی چشم خشک بر دو نوع ناشی از کاهش ترشح و ناشی از تبخیر تقسیم می شود .

نوع ناشی از کاهش ترشح نیز بر دو نوع است : همراه با سندرم شوگران( اولیه وثانویه ) و غیر شوگران که خود شامل اختلال اولیه ی ترشح اشک، انسداد مجرای غده ی اشکی، انسداد رفلکس اشکی و مصرف برخی دارو ها مانند بتابلوکرها – آنتی هیستامین ها – دیورتیکها و دارو های سایکوتروپیک می باشد .

نوع ناشی از تبخیر نیز بر دونوع با مبدا داخلی مانند کمبود ویتامین آ، مصرف کنتاکت لنز، پرزرواتیوهای داروها و بیماری های سطح چشم از جمله آلرژی تقسیم می شود.

سندرم شوگرن

این سندرم یک اگزوکرینوپاتی است که درآن غدد اشکی و بزاقی هدف واکنش های اتوایمیون قرار می گیرند. بافت این غدد توسط سلول های ایمنی انفیلتره شده که موجب تخریب سلول های آسینار و کاهش ترشح می گردد.

سندرم شوگران اولیه شامل شامل بروز چشم خشک همراه با خشکی دهان ،وجود اتوآنتی  بادیها و کاهش ترشح بزاق می باشد .

سندرم شوگرن ثانویه به بروز توام نوع اولیه همراه با یک بیماری اتوایمیون ،عمدتا آرتریت روماتوئید و یا لوپوس سیستمبک، پلی آرتریت نودوزا، اسکلروز سیستمیک و امثالهم اطلاق می شود.

اپیدمیولوژی

در مطالعات بعمل آمده در سطح بین المللی میزان شیوع چشم خشک از حداقل 5.5% تا حداکثر 37.  5% گزارش شده است .

به نظر می رسد که مهمترین علت این اختلاف بارز یکسان نبودن سن افراد مورد مطالعه در بررسی های مختلف باشد .گرچه متفاوت بودن معیارهای تشخیصی بالینی و آزمایشگاهی نیز موثر می باشند.

مهم ترین عوامل ریسک در این بیماری عبارتند از : کهولت سن،جنس مونث،مصرف برخی داروها ( آنتی هیستامین ها – بتابلوکرها )، بیماری های اتوایمیون ، جراحی عیوب انکساری و کمبود ویتامین آ.

نشانه شناسی

بسیاری از بیماران در مراحل اولیه علائم چندانی نداشته یا حتی هیچ شکایتی ندارند و این امر تشخیص بیماری را مشکل می سازد.

عموما بیماران از احساس خشکی، سوزش، احساس جسم خارجی و خستگی چشم ها بخصوص در ساعات پایانی روز شکایت دارند. در معاینه قرمزی نسبی ملتحمه، کاهش درخشندگی قرنیه و خشکی لبه ی پلک ها مشهود می باشد.

همچنین بسیاری از بیماری های سطح چشم دارای علائم و نشانه های شبیه چشم خشک می باشند. این امر موجب شده محققین اصطلاح بیماری سطح چشم را برای تفکیک این عوارض پیشنهاد  نمایند .

بر این اساس بیماری های سطح چشم به دو گروه اصلی چشم خشک و غیر چشم خشک تقسیم شده و هرکدام از آنها نیز به زیرگروه هایی تقسیم می گردند.

توصیه های پزشکی

افزایش مصرف مایعات ، میوه و سبزیجات تازه و غذا های دریایی، اجتناب از اماکن خشک و دود آلود، استفاده از عینک محافظ در محیط های باز، رعایت بهداشت پلک ها، خودداری از کار طولانی با کامپیوتر ، عدم مصرف دخانیات و ….

درمان طبی چشم خشک

ابتدا باید نسبت به قطع مصرف یا تغییر هر گونه دارویی که می تواند موجب کاهش ترشح اشک شود اقدام نمود.

اساس درمان چشم خشک استفاده از داروهای جایگزین اشک است که به غلط اشک مصنوعی نامیده می شوند .این داروها دارای ترکیبی شبیه به اشک طبیعی نیستند بلکه عمدتا اثر نرم کننده دارند .

گرچه برخی داروهای نسل جدید ترکیب الکترولیتی شبیه اشک دارند.

درمان جراحی

در بیمارانی که درمان طبی موفق به رفع خشکی و التهاب نگردد، از روشهای جراحی جهت اصلاح وضعیت پلک ها یا انسداد مجرای اشکی جهت کاهش خروج اشک از سطح چشم استفاده می شود.