ساختمان چشم

چشم عضو مربوط به حس بینایی است که یکی از حساس ترین و پرکارترین اندام های بدن نیز محسوب می شود.

ساختمان چشم شامل اجزای زیر می باشد :

• حدقه چشم

حدقه که با اسامی دیگر نظیر چشمخانه یا کاسه چشم نیز شناخته می شود از ترکیب برخی استخوان های سر و صورت بوجود آمده است.

استخوان های تشکیل دهنده ساختمان حدقه عبارتند از :

1. استخوان پیشانی
2. استخوان گونه
3. استخوان آرواره ای پایین
4. استخوان اشکی
5. استخوان پرویزنی

حدقه چشم دارای پرده مقعری به نام آپونوروزتنون می باشد که کاسه چشم را به دو بخش قدامی و خلفی تقسیم می کند.

بخش قدامی حدقه چشم جایگاه کره چشم است و به وسیله پلک ها پوشیده می شود.

بخش خلفی حدقه چشم دربرگیرنده ی اندام های زیر می باشد :

1. عصب بینایی
2. اعصاب محرکه ی ماهیچه های گرداننده ی کره ی چشم
3. اعصاب حسی مربوط به حدقه چشم
4. رگهای خونی تغذیه کننده ی حدقه چشم
5. ماهیچه های گرداننده کره ی چشم

نکته: فضای بین بخش قدامی و بخش خلفی حدقه چشم را ماده چرب و نیمه سیّال خاصی پُر می کند.

• کُره ی چشم

کره ی چشم از خارج به داخل از لایه های مجزا تشکیل شده است.

این لایه ها عبارتند از :

صُلبیّه

یا سفیدی چشم که از الیاف بسیار محکمی ساخته شده است. بخش قدامی سفیدی چشم که بدلیل شفافیت، نور را به خوبی از خود عبور می دهد، اصطلاحا قرنیه نامیده می شود.

نکته: انحنای قرنیه کاملا با انحنای کره چشم تطبیق نمی کند؛ بلکه شعاع آن کوچکتر از شعاع کره چشم است و به همین دلیل است که در ظاهر برجسته به نظر می رسد .

در قسمت خلفی صلبیه سوراخی وجود دارد که عصب بینایی از آنجا وارد کره چشم می شود.

مشیمیُه

پرده ای است که سطح داخلی صلبیه را می پوشاند و درون آن عروق خونی فراوان گرد آمده است.

مشیمیه از سه قسمت مجزا به شرح زیر تشکیل یافته است :

1. مشیمیه ی اصلی که یک سوم از بخش عقب درون چشم را تشکیل می دهد.
2. جسم مژکی که مایعات درون چشم را ترشح می کند و از هفتاد الی هشتاد برجستگی به نام برجستگی های مژکی تشکیل یافته است. در بخش دوم مشیمیه تارهای ماهیچه ای صافی هم وجود دارد که بر روی هم ماهیچه های مخصوص تطابق چشم را بوجود می آورند.
3. عنبیه که پرده ای عمودی است با رنگهای مختلف سیاه، قهوه ای، عسلی، خاکستری، سبز یا آبی که رنگ چشم افراد را مشخص می کند.

در بخش مرکزی عنبیه سوراخی به نام مردمک وجود دارد که بر حسب کم یا زیاد شدن نور محیط، قطر آن تغییر کرده، تنگ یا گشاد می شود.

در قسمت عقب مشیمیه سوراخی برای ورود عصب بینایی وجود دارد.

شبکیه

که درونی ترین پرده چشم می باشد و طبقه عصبی چشم را تشکیل داده است.

نکته : پرده شبکیه از تعدادی سلول عصبی مجاور هم ساخته شده است و به وسیله عصب بینایی – که خود مجموعه ای از دنباله های این سلول ها است – با مغز ارتباط پیدا می کند.

در قسمت عقبی شبکیه، بخش بسیار حساس و تحریک پذیری به نام لکه زرد وجود دارد که اصطلاحا ماکولا نیز نامیده می شود، در عوض درست در منطقه خروج عصب بینایی، نقطه خاصی وجود دارد که کاملا فاقد حساسیت می باشد که به آن نقطه کور می گویند.

پرده شبکیه را می توان از داخل به خارج به سه لایه زیر تقسیم کرد :

1. لایه ی سلول های حسی
2. لایه ی سلول های دو قطبی
3. لایه ی سلول های چند قطبی

• محیط های شفاف کُره چشم

محیط های شفاف کره چشم قسمت هایی از این کُره می باشند که نور را به خوبی از خود عبور داده، متقارب کرده و بر روی شبکیه می اندازند.

این محیط های شفاف از جلو به عقب کره ی چشم عبارتند از :

قرنیه

که بخشی از صلبیه می باشد و نور را به آسانی از خود عبور می دهد.

زلالیه

که مایع شفاف دربرگیرنده ی فاصله ی بین عنبیه و عدسی چشم می باشد.

نکته: زلالیه به وسیله جسم مژکی ترشح می شود. ضریب انکسار نور در زلالیه 1/337 می باشد.

جلیدیه

عبارت از عدسی الاستیک چشم می باشد که پشت مردمک واقع شده است و فاصله بین عنبیه و زجاجیه را پر می کند.

نکته: قسمت جلوی عدسی چشم را پرده ای شفاف و قابل ارتجاع به نام کریستالوئید پوشانده است.

عدسی چشم به وسیله تارهای مخصوص به نام الیاف زین که به پرده کریستالوئید چسبیده اند به مشیمیه و به بخش مجاور جسم مژکی متصل می شود.

زجاجیه

مایع شفاف و لزجی است که تمام فضای خالی مقابل شبکیه را پُر می کند. زجاجیه در قسمت محیطی، متراکم گشته پرده ای بوجود می آورد که آن را از خارج احاطه می کند.

• اعصاب و ماهیچه های چشم

حدقه چشم دارای گروهی از اعصاب حسی و حرکتی می باشد که در تمام قسمت های خارجی کره ی چشم و اعضای ضمیمه آن منتشر و حساسیت یا تحریک پذیری اجزاء مختلف چشم را موجب می شود.

ماهیچه های گرداننده کره چشم و بلند کننده ی پلک فوقانی عبارتند از :

1. ماهیچه ی مستقیم فوقانی
2. ماهیچه ی مستقیم تحتانی
3. ماهیچه ی مستقیم داخلی
4. ماهیچه ی مستقیم خارجی
5. ماهیچه ی مورب بزرگ
6. ماهیچه ی مورب کوپک
7. ماهیچه ی بلند کننده پلک فوقانی

نکته: یک سر تمام ماهیچه های مذکور – به استثنای  ماهیچه ی مورب کوچک – به زردپی زین متصل می باشد.

علاوه بر عضلات مذکور که به عضلات بیرونی کره چشم معروف می باشند، عضلات دیگری نیز در ساختمان داخلی کره ی چشم به کار رفته است که به آنها عضلات درونی کره ی چشم می گویند.

عضلات درونی کره چشم عبارتند از :

1. عضله ی تنگ کننده مردمک چشم ( که به شکل حلقه ای گرداگرد مردمک را فرا گرفته است )
2. عضله ی گشاد کننده مردمک چشم
3. عضله ی هدبی ( که از رشته های صاف تشکیل شده و عمق تطابق را در فرایند بینایی برعهده دارد )